Recenzja monografii pt. Podstawy Bezpieczeństwa Informacyjnego

dr hab. Janusz Świniarski, prof. WAT
Wojskowa Akademia Techniczna
im. Jarosława Dąbrowskiego
w Warszawie

Recenzja
monografii pt. „Podstawy Bezpieczeństwa Informacyjnego”
autor: Włodzimierz Fehler
Siedlce 2021, ISBN 978-83-66541-71-9, ss. 257

Jedną z charakterystycznych cech obecnego etapu rozwoju cywilizacyjnego jest nieustanny wzrost roli informacji. Wzrost tej roli wyeksponowali zarówno uczeni japońscy na początku lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku, którzy termin „społeczeństwo informacyjne” odnosili do społeczeństwa komunikującego się przez komputery, jak i na początku lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku Alvin Toffler, w bestsellerze pod znamiennym tytułem: Szok przyszłości (ang. Future Shock, wydanej w 1970 roku, a pierwsze wydanie w języku polskim z 1972 r.). W kolejnym bestselerze zatytułowanym Trzecia fala wybarwił on to, że ów szok związany jest z pojawieniem się od początku lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku fali cywilizacyjnej, która nazwał falą „wiedzy i informacji”. W tej fali – antycypował – informacja i wiedza staje się podstawową siłą wytwórczą, a rozwój technologii pozwoli na to, że każdy będzie mógł nadawać, a nie tylko odbierać informacje, współtworzyć globalny zasób wiedzy i się nią dzielić. Niewątpliwie efektem rozwoju tej technologii (komputerów i Internetu symbolizujących trzecią falę) stała się rewolucja informacyjna, która wprowadziła świat w erę społeczeństwa informacyjnego (wiedzy i informacji). Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest m.in. systematycznie wzrastająca ranga bezpieczeństwa informacyjnego, które wiązane jest z kontrolowaniem, opiekowaniem się i oddziaływaniem na wytwarzanie, przechowywanie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji składającej się na globalne i lokalne zasoby wiedzy. Dlatego zapewnienie bezpieczeństwa informacyjnego to problem złożony i wielowątkowy. W przypadku bezpieczeństwa informacyjnego i związanych z nim zarówno zagrożeń, jak i wyzwań istnieje spore zamieszanie wymagające porządkujących działań w zakresie stosowanej terminologii i podstawowych kategorii pozwalającej opisywać, analizować i systematyzować wiedzę. Kluczowe znaczenie ma to, że współcześnie bezpieczeństwo informacyjne dalece wykracza poza ochronę informacji. Zmieniły się i ciągle ewoluują zarówno zagrożenia, jak i wyzwania tworzące bariery w sferze informacyjnej. Nie można już zatem rozumieć bezpieczeństwa informacyjnego w wąskich kontekstach – np. ochrony informacji czy cyberbezpieczeństwa. Kierunki działań w dziedzinie naukowych programów badawczych bezpieczeństwa informacyjnego są nadawane również przez sposoby pojmowania informacji, jej klasyfikowanie, poglądy na znaczenie zasobów informacyjnych. Ponadto postrzeganie istoty społeczeństwa informacyjnego, określanie katalogu zagrożeń i wyzwań informacyjnych oraz ich barier, trendy w odniesieniu do pojmowania istoty polityki bezpieczeństwa informacyjnego i bezpieczeństwa informacji wywierają wpływ na kształtowanie bezpieczeństwa informacyjnego i oddziaływanie na przestrzeń cyberbezpieczeństwa. To wszystko rodzi wymóg ciągłej aktualizacji i systematyzacji pojęć z zakresu bezpieczeństwa informacyjnego. W związku z zasygnalizowanymi uwarunkowaniami podejmowanie wysiłków badawczych, które mają na celu rozpoznawanie zagrożeń i wyzwań, identyfikację barier oraz poszukiwanie wydajnych narzędzi oraz skutecznych metod zapewnienia bezpieczeństwa w kontekście informacyjnym jest przedsięwzięciem bardzo ważnym zarówno ze względu na konieczność wzbogacania teoretycznego dorobku nauki, jak i z perspektywy egzystencjalnych potrzeb jednostek i grup ludzkich. Należy dodać, że badania tematyki podjętej przez prof. Włodzimierza Fehlera są także bardzo istotne w kontekście nasilających się walk informacyjnych oraz systematycznie poszerzającej się informacyjnej domeny zarówno wojen jak, i pokoju.

Recenzowaną monografię, która opisuje, analizuje i systematyzuje obecny etap rozwoju podstawowej wiedzy o bezpieczeństwie informacyjnym, otwiera wstęp, w którym autor zapoznaje czytelnika z merytorycznymi uwarunkowaniami podjęcia zawartych w książce rozważań, wskazuje na cel badań, dokonuje krytycznej analizy literatury przedmiotu oraz charakteryzuje strukturę publikacji, która oprócz wstępu zawiera cztery rozdziały tematyczne oraz zakończenie. Należy dodać, że we wstępie niepodważalnie wykazano potrzebę zbadania podjętej problematyki na gruncie  analizy dotychczasowego  stanu teorii i praktyki. 

W rozdziale pierwszym autor zaprezentował zagadnienia związane z informacją i jej znaczeniem kładąc nacisk na identyfikację pojęcia „informacja” i jej klasyfikację. Posłużyło to do interesującego przedstawienia cech i funkcji informacji, by na tej podstawie przedstawić informację w kategorii zasobu, czyli „ilości czegoś, co zostało zebrane, nagromadzone w celu wykorzystania w przyszłości (…) coś co mamy, zapas, rezerwa” (s. 57-58). Tym samym zasoby informacyjne zaliczane są nie tylko przez autora recenzowanej publikacji do aktywów, które są zmienne co do wartości w zależności od czasu i otoczenia. Jako takie są przedmiotem zarządzania informacją, kształtowania systemów informacyjnych i używanych technologii oraz odpowiedniej polityki gospodarowania nimi (zob: s. 64-65). 

W rozdziale drugim została przedstawiona problematyka społeczeństwa informacyjnego. Na rozważania zawarte w tym rozdziale złożyły się analizy i charakterystyki dotyczące genezy i pojęcia społeczeństwa informacyjnego oraz jego cech i funkcji. Stanowiło to punkt wyjścia do prezentacji poglądów dotyczących wyzwań i zagrożeń, z którymi mierzy się obecnie i będzie też mierzyć w przyszłości społeczeństwo informacyjne. Spojrzenie w przyszłość wiąże się z autorskimi refleksjami dotyczącymi sztucznej inteligencji postrzeganej jako nowy etap rozwoju infosfery.

W trzecim rozdziale uwaga została skupiona na zagadnieniu zagrożeń i barier informacyjnych. Przedstawienie analiz i poglądów w tym zakresie autor rozpoczął od wyjaśnienia istoty zagrożeń bezpieczeństwa informacyjnego oraz bezpieczeństwa informacji, by w dalszej części dokonać klasyfikacji tych zagrożeń. Następnie w zajmujący sposób zaprezentował zagadnienia przestępstw i przestępczości informacyjnej, czym po raz kolejny udowodnił swój znaczący wkład w rozwój badań bezpieczeństwa wewnętrznego. Kolejne części tego rozdziału poświęcone zostały dezinformacji, walce informacyjnej i wojnie informacyjnej. Obok niekwestionowanych walorów poznawczych posiadają one także te praktyczne. Rozważania są szczególnie istotne obecnie, kiedy kwestie dezinformacji, walki i wojny informacyjnej spędzają sen z powiek tym wszystkim, którzy z racji powierzonych im obowiązków odpowiadają za zapewnienie bezpieczeństwa państw i społeczeństw. Rozdział trzeci zamykają dobrze usystematyzowane i udokumentowane rozważania dotyczące barier informacyjnych.

W ostatnim rozdziale autor dokonał prawidłowej i przekonywującej interpretacji pojęć niekiedy błędnie traktowanych jako synonimy a mianowicie „bezpieczeństwo informacyjne” i „bezpieczeństwo informacji”. W końcowej części rozdziału, po przeprowadzeniu przeglądu istniejących poglądów na pojmowanie polityki bezpieczeństwa informacyjnego oraz polityki bezpieczeństwa informacji, przedstawił propozycje w zakresie definiowania tych pojęć oraz sformułował zestaw reguł przydatnych do tworzenia i realizacji wspomnianych polityk. W zakończeniu autor recenzowanej książki przedstawił wnioski będące pokłosiem przeprowadzonych dociekań oraz wskazał kierunki dalszych badań. Integralną częścią pracy jest bibliografia zawierająca bogate zestawienie literatury przedmiotu wykorzystanej w toku procesu badawczego.

Scharakteryzowane powyżej elementy treściowo-strukturalne książki autorstwa Włodzimierza Fehlera w pełni uzasadniają podjęcie badawczej penetracji sfery podstaw bezpieczeństwa informacyjnego. Należy stwierdzić, że autor słusznie za cel badań przyjął weryfikację istniejących ustaleń w zakresie podstawowych pojęć i kategorii odnoszących się do istoty bezpieczeństwa informacyjnego oraz przedstawienie autorskich poglądów przystających do współczesnych uwarunkowań, które celnie określane są za Zygmuntem Baumanem płynną ponowoczesnością. Wszelako jak słusznie podkreślił autor recenzowanej publikacji już we wstępie, że jeżeli do opisywania i wyjaśniania różnych problemów tej płynnej ponowoczesności stosujemy niejasne, nieprecyzyjne i płynne pojęcia, to również te opisy i wyjaśnienia również będą w pewnym sensie zarówno niedokończone, jak i otwarte. Tym samym inspirują one do aktywności naukowej poszukującej większej jasności, precyzyjności i względnej stałości języka jakim opisujemy, analizujemy i ustalamy znaczenie kategorii i terminów właściwych dla bezpieczeństwa informacyjnego. Wszelako należy podnieść fakt, że merytoryczna zawartość monografii oraz towarzyszące jej przesłania naukowe zostały tak przedstawione, że pozostają otwarte na refleksje, uzupełnienia, poprawki oraz dyskusje nad zaprezentowanymi w ich ramach ustaleniami i propozycjami. Pozwala to na stwierdzenie, że recenzowana monografia jest przedsięwzięciem naukowym, którego zasadniczy cel stanowi wzbogacanie i porządkowanie wciąż jeszcze rozmytej wiedzy dotyczącej bezpieczeństwa informacyjnego.

Odnosząc się całościowo do wymiaru merytorycznego i metodologicznego recenzowanej książki stwierdzam, że posiada ona walory, które pozwalają uznać ją za jedną z najwartościowszych i najbardziej syntetyczną pozycję spośród traktujących o istocie bezpieczeństwa informacyjnego, jakie pojawiły się w ostatnich latach na polskim rynku wydawniczym. Jestem również przekonany, że wielu jej odbiorców dojdzie do takiego samego przekonania po zapoznaniu się z jej wielowarstwową treścią. Poruszane w książce problemy mają, przez krytyczną analizę dotychczas publikowanych treści, doprowadzić nie tylko do stworzenia nowych źródeł poznania, ale także inspirować do pogłębionej refleksji nad znaczeniem bezpieczeństwa informacyjnego, jego istotą i różnymi przejawami. Jeżeli chodzi o poziom pisarski recenzowanej publikacji, to warto podkreślić, że zaprezentowane i poruszane treści zostały przedstawione w sposób czytelny i zrozumiały, ilustrowane licznymi rysunkami i zestawieniami tabelarycznymi. Tym samym publikacja, mimo że dominuje w niej język specjalistyczny, nie powinna sprawiać odbiorcom trudności w zakresie percepcji zawartych w niej wiedzy nie tylko o bezpieczeństwie informacyjnym. Na pochwałę zasługuje także warstwa edytorska związana zarówno z estetyką wydania, jak i przejrzystą formą przypisów, układu bibliografii, opisów schematów i tabel oraz ogólnej konstrukcji książki.

Reasumując stwierdzam, że recenzowana publikacja stanowi doskonałe i mające znamiona bestselleru źródło wiedzy, które z powodzeniem może być wykorzystane w realizacji procesów nauczania i uczenia się oraz programów badawczych w odniesieniu do zagadnień związanych z kwestią bezpieczeństwa informacyjnego i jego odróżnienia od bezpieczeństwa informacji. Na tle obecnie dostępnych opracowań odwołujących się do różnych aspektów informacyjnej sfery bezpieczeństwa recenzowaną książkę należy uznać za dzieło bardzo wartościowe i warte szerokiego upowszechnienia. Jest to wręcz książka o znamionach niezbędnego podręcznika podstawowego (kanonicznego) dla każdego podejmującego problemy bezpieczeństwa informacyjnego i kształtowania wiedzy o nim; wiedzy destylowanej z faktów, danych, wiadomości oraz informacji.