Powszechnie stosowana analiza PESTEL nie zawsze oddaje istotnych niuansów związanych ze współczesnością. Co więcej, podział czynników na polityczne, ekonomiczne, społeczne, technologiczne i środowiskowe przydaje się ona na ogół do opisu makroekonomicznego otoczenia przedsiębiorstwa, ale nie zawsze sprawdza się w opisie większych procesów społecznych i gospodarczych. W trakcie realizacji badań natrafiliśmy na nie lada problem. Już na wstępnym etapie zauważymy, że część zdiagnozowanych zmiennych zmian i procesów nie sposób zaklasyfikować jednoznacznie do którejś kategorii czynników PESTEL. Należało więc zaproponować inny podział tych czynników. Po długich poszukiwaniach i próbach klasyfikacji wypracowaliśmy nico inny podział na czynniki geopolityczne, cywilizacyjne, cargo, regulacyjne i lokalne. Klasyfikacja ta doskonale oddaje procesy globalistyczne i pozwala w inny sposób spojrzeć na zgormadzone zbiory danych. Przy zastosowaniu tej klasyfikacji pewne kwestie zaczęły układać się w sposób klarowny. Łatwiej także było znaleźć związki przyczynowo – skutkowe i wypracować wyłonić czynnik pierwotne tak istotne przy badaniach predykcyjnych. Co więcej metoda ta doskonale nadaje się do klasyfikacji zjawisk niepewnych, a więc charakterystycznych dla analizy scenariuszowej.
Jak więc opisać ten podział? Najlepiej metaforą.
Wyobraźmy sobie, że stoimy małej planecie, wokół której krążą różnego rodzaju obiekty. Mają one wpływ nie tylko na nas, ale i na siebie wzajemnie i znajdują się na różnych orbitach. Bardziej masywne satelity znajdują się na dalszych orbitach. Możemy je często ledwo dostrzec, ale wiemy, że są olbrzymie, choć odległe i że przez swoją masę lub nadawany sygnał radiowy mają zasadniczy wpływ zarówno na nas, na naszą małą planetę, jak też na inne krążące na różnych orbitach obiekty. Z kolei bliższym obiektom możemy się przyjrzeć dokładnie. Są niemal na wyciagnięcie ręki, jednak ich kształt, tempo obrotów czy zasięg emitowanych przez nie sygnałów są niewielkie w porównaniu do masywnych obiektów znajdujących się w oddali.
Wystarczy umieścić zdiagnozowane wcześniej czynniki zmian w jednej z pięciu orbit otaczających naszą planetę, aby uzyskać pewien sposób opisu rzeczywistości. Orbity te (licząc od najbardziej oddalonych) to:
- Orbita Geopolityczna (tworzące ład czynniki polityczne zdeterminowane przestrzenią i rywalizacją mocarstw),
- Orbita Cywilizacyjna (szeroko pojęte czynniki kulturowe będące obiciem ukształtowanego ładu),
- Orbita Cargo (wytwory kultury i techniki, które można kupić lub sprzedać),
- Orbita Regulacji (formy prawne ukształtowanego ładu i efekt lobbingu korporacji),
- Orbita Czynników Lokalnych (wszystko pozostałe co tworzy specyfikę lokalną).
Oto krótka charakterystyka poszczególnych orbit i czynników, które potencjalne należy do niej zaklasyfikować:
Orbita 1 – Geopolityczna (determinacja przestrzenna w kreowaniu polityki międzynarodowej (imperialnej)
Są to czynniki będące często skutkiem uwarunkowanej geograficznie, politycznej rywalizacji mocarstw wpływające na światowe bezpieczeństwo. Mamy tu do czynienia z procesami budowy ładu społeczno – gospodarczego opartego o determinanty przestrzenne. Logika zdeterminowana przestrzenią, zasobami i szlakami handlowymi jest niezależna od naszej woli. Stanowi zbór „najcięższych” obiektów mających wpływ na nas i na inne obiekty. Suma poruszających się w różnym tempie obiektów na tej orbicie może przez swoją połączoną masę zasadniczo zmienić układ innych znajdujących się na bliższych orbitach czynników. Mamy tu do czynienia z „praprocesami”, które są na ogół nieśpieszne ale nieodwracalne jak przystało na: polityczne determinizmy wywołane przestrzenią. Skutkiem zjawisk tego typu są zaburzenia, ale i wywoływanie ładu międzynarodowego, którego skutkiem jest powoływanie międzynarodowych organizacji zajmujących się daną istotną w skali globalnej problematyką (Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Światowa Organizacja Hadlu(WTO)). Do kwestii, które mogą być uznane jako pochodne czynników znajdujących się na tej orbicie można zaliczyć: globalne bezpieczeństwo cyfrowe i jego standardy, zdrowie publiczne (epidemie i pandemie), zapobieganie skutkom zmian klimatycznych, bezpieczeństwo międzynarodowe.
Orbita 2 – Cywilizacyjna (kultury sieciowej)
Obejmuje trwałe, powstające oddolnie zjawiska kulturowe, gospodarcze i społeczne o zasięgu ponadlokalnym będące poza kontrolą sił politycznych: kwestie religijne i etyczne, ewolucja języka i powszechnie stosowanych pojęć i wartości, zjawiska takie jak np.: globalna kultura masowa o charakterze niekomercyjnym (ruch GNU, punk rock, graffiti, Linux), naturalne i oddolnie tworzone szlaki komunikacyjne, relacje gospodarce, oddolna i naturalna kooperacja.
Zasadniczym determinantem przynależności do tej orbity czynników jest ich ponadlokalny, oddolny i niekomercyjny charakter zjawisk.
Orbita 3 – Cargo (idee, ideologie i technologie)
Mówi się, że współczesny przemysł nie tylko zaspokaja, ale przede wszystkim kreuje potrzeby. Nawet najbardziej szczytne idee przyjmują w końcu formę skomercjalizują i stają się źródłem eksploracji potrzeb, generowania produktów i przestrzenią poszukiwania konkrecyjnych przewag. Zasadniczym kryterium oddzielającym Orbitę Cargo od Orbity Cywilizacyjnej jest właśnie jej komercyjny charakter. Można powiedzieć, że orbita ta stanowi biznesowe pole eksploatacji przez duże organizmy gospodarcze dwóch poprzedzających je orbit. Ekspansja owa odbywa się w różnych obszarach i wywołuje często efekt podporządkowania i uzależnienia. Przykłady: monodeklamacja pochodząca z amerykański rasowych gett w przeciągu dwóch dekad stała się najpopularniejszym nurtem muzycznym (rap), lokalne potrawy stają się globalnymi produktami oferowanymi w zautomatyzowanych barach szybkiej obsługi, idee stają się narzędziem blokowania własnego rynku lub ekspansji na rynki zewnętrzne.
Komercyjna ponadlokalna – eksploatacja wartości i przewag. Wszelkie czynniki traktowane są jako szanse i modyfikowane pod komercyjne potrzeby. Można powiedzieć, że w praktyce jest to oddziaływanie korporacji na różne sfery życia lub zjawiska kulturowe, gospodarcze, społeczne o zasięgu ponadlokalnym kreowane dla celów merkantylnych.
Do Orbity Cargo można zaliczyć także zjawiska będące wynikiem ponadlokalnej ekspansji systemów gospodarczych. Są one często poprzedzone zewnętrznymi ideami, modami lub ideologiami przybierającymi ostatecznie wymiar merkantylny w formie dostarczenia produktów lub standardów technologicznych, a pierwotnie spontaniczne idee i ruchy społeczne staje się z czasem instrumentami tworzenia produktów lub obiektami kultury masowej.
Orbita 4 – Regulacyjna (prawo)
Wcześniejsze trzy orbity (a szczególnie ostatnia) mają zasadniczy wpływ na kreowanie ładu regulacyjnego, praw i formalnych zasad, do których muszą dostosować się kraje w okresie globalizacji, aby zachować przywilej uczestnictwa w światowej wymianie handlowej. W orbicie tej znajdują się między innymi skutki umów międzynarodowych i regulacji UE, a źródłem zasad i polityki pozostają często współcześnie organizacje międzynarodowe lub lobbing dużych organizmów gospodarczych kreujących standardy i ład. W orbicie tej mają swe odbicie tak charakterystyczne dla cyfrowego świta wojny standardów czy wpływów rozwiązań cyfrowych.
Orbita 5 – Świat lokalny – uwarunkowania lokalne (krajowe)
Przestrzeń dostosowania zjawisk bardziej odległych do uwarunkowań lokalnych. To wewnętrzna polityka państwa i przestrzenie jego autonomicznej aktywności jak i znajdujących się w jego obrębie lokalnych instytucji. W na orbicie tej można zaobserwować wszystkie zjawiska, które obejmują min.: edukację, bezpieczeństwo, ochrona zdrowia ludności, kultura narodowa, samoorganizacja obywateli na poziomie krajowym. W tym zbiorze należy umiejscawiać zjawiska, których często doświadczamy jako obywatele.
Poza czynnikami znajdującymi się na pięciu opisanych orbitach można zdiagnozować także takie, które nie przystają do żadnych z tych kategorii. To meteoryty czyli czynniki, które krążą na własnych orbitach. Można do nich zaliczyć chociażby zmiany klimatyczne rozumiane jako trend jednak wiele tego typu czynników to tak zwane „czarne łabędzie” – czyli zjawiska, których nie sposób jednoznacznie zaklasyfikować. Jest ich stosunkowo nie wiele, ale mechanizm ten wydaje się mieć znaczącą przewagę nad klasycznie pojmowanym mechanizmem PESTEL.
PL 
EN