Wstęp
Współczesność charakteryzuje się zmiennością, niepewnością, złożonością i niejednoznacznością. Te cechy współczesności nazwane VUCA (będące akronimem angielskich słów volatility, uncertainty, complexity i ambiguity) determinują sposób formułowania nowych strategii zarówno państw jak i organizacji biznesowych. W odpowiedzi na wielokierunkowe zmiany w wielu obszarach charakteryzujące naszą rzeczywistość zaczęto powszechnie zwracać się w kierunku metod scenariuszowych, w trakcie przygotowywania których uwypuklają się nowe potencjalne opcje, na które warto jest przygotować każdą organizację.
Automatyzacja i cyfryzacja odciskają swe piętno na wielu obszarach i przekładają się na występowanie bezprecedensowych zjawisk w wymiarze społecznym i ekonomicznym. Automatyzację i cyfryzację produkcji i usług należy traktować jako rozwojowe trendy niosące ze sobą wiele zjawisk efektywnościowych i wydajnościowych. Zjawiskami bez precedensu i opatrzonymi dużą dozą niepewności są jednak wpływy tych procesów na istotne sfery życia, choćby takie jak nauka i edukacja, kwestie zdrowotne czy energetyczne. Same długofalowe kierunki rozwoju technologii cyfrowych także pozostają obszarem dużej niepewności.
Według przygotowanych prognoz (nie dla krajów wysoko rozwiniętych, należących do OECD), szacuje się, że średnio 57% wszystkich miejsc pracy może przestać istnieć na skutek automatyzacji. W Polsce szacuje się, że proces ten dotknie średnio 40% wszystkich miejsc pracy. Prognozy wskazują także na to, że prawie połowa (47%) zawodów znanych obecnie zostanie zastąpiona pracą maszyn na przestrzeni najbliższych 25 lat. Dane wskazują, że jesteśmy w trakcie wielkiej, bezprecedensowej rewolucji, która tylko z pozoru dotyczy wyłącznie świata technologii. Szczególnie automatyzacja usług może spowodować znaczące zmiany w strukturze rynku pracy, co pociągnie za sobą szereg nieprzewidywalnych do końca problemów społecznych.
Procesy automatyzacji i cyfryzacji, z uwagi na ich racjonalny w sensie rachunku ekonomicznego charakter, będą zjawiskami o dużej dozie pewności i stanowić będą w czasie najbliższych dekad główne źródło przewagi konkurencyjnej. W opinii wielu obserwatorów w konsekwencji procesy te przyczynią się nie tylko do redukcji części tradycyjnych miejsc pracy ale także poprzez zmniejszenie marż i wartości dodanej w konsekwencji doprowadzą do ograniczenia konkurencyjności sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Zwolnione w ten sposób przestrzenie rynkowe i modele biznesowe staną się domeną korporacji.

Scenariusze przyszłości jako metoda zarządzania strategicznego
Pierwsze informacje dotyczące stosowania metod predykcyjnych pochodzą jeszcze ze starożytności. Niemniej jednak metodyka tego rodzaju w sposób systemowy zaczęła być stosowana w dziewiętnasto – dwudziestowiecznych strukturach wojskowych. Z armii planowanie scenariuszowe trafiło do korporacji energetycznych skutecznie przygotowując niektóre z nich na zmiany i kryzysy, niwelując ryzyka inwestycyjnie i optymalizując portfele realizowanych projektów badawczo – wdrożeniowych. Początek dwudziestego wieku to tryumf i automatyzacja tego rodzaju metod, które dotychczas charakteryzowały się złożonością, pracochłonnością i znaczącymi kosztami.
Implementacja wyników tego rodzaju metod i narzędzi planistycznych wymagała także determinacji i stabilności ze strony zarządów dużych organizmów gospodarczych. Równolegle z popularyzacją tego rodzaju technik pojawiły się specjalistyczne firmy konsultingowe oferujące tego rodzaju zaawansowane usługi analityczne. Ostatnie lata to systematyczne zadomowienie analiz scenariuszowych w środowiskach naukowych a także w administracji publicznej. W wielu krajach pojawiają się koncepcje budowy nowej interdyscyplinarnej dziedziny naukowej związanej z zarządzaniem wiedzą zwanej future study.
Metodyka scenariuszowa nie jest przewidywaniem przyszłości. W dużym uproszeniu metoda ta polega na oddzieleniu zjawisk niepewnych od trendów. Niepewności z ich kilkoma wariantami stanu końcowego stają się podstawą dywersyfikacji przyszłości. W ten sposób powstaje zestaw „światów równoległych”. W wyniku procesu herystycznego ujawniają się opcje i zjawiska, które dotychczas traktowane po macoszemu mogą odgrywać kluczową rolę w wariantach przyszłej rzeczywistości. Jeśli tego rodzaju zjawiska powtarzają się w większej liczbie scenariuszy można z dużą dozą prawdopodobieństwa uznać, że należy się na nie przygotować.

Cele Projektu
Projekt ma celu przygotować polskie instytucje do przewidywanych zmian rekomendując w sposób systemowy zbiór działań i inicjatyw łagodzących potencjalne negatywne – społeczne i gospodarcze – skutki procesów automatyzacji i cyfryzacji. Z drugiej strony rolą inicjatywy strategicznej będzie traktowanie omawianych procesów jako szansę na generowanie nowych przewag konkurencyjnych dla gospodarki i nadanie realnej podmiotowości rodzimym instytucjom. Do projektu zostaną zaproszeni w formie ekspertów zarówno przedstawiciele wybranych dziedzin nauki jak i wiodących polskich podmiotów gospodarczych; powstała w ten sposób sieć współpracy stanowić będzie dodatkową wartość projektu. Tytułowa agenda powstanie w wyniku integracji pięciu badań nad obszarami pogłębionymi, których wyboru dokonano poprzez analizę ich potencjalnego wpływu na całokształt systemu społeczno – gospodarczego.
W omawianym projekcie opisana wyżej analiza zostanie przeprowadzona dla pięciu obszarów pogłębionych. Obszarami tymi są: rozwój Internetu i technologii IT oraz ich wpływ na inne obszary życia, energetyka, medycyna i opieka społeczna oraz nauka i edukacja. Rolą analiz (w przypadku czterech wskazanych obszarów) będzie ustalenie jakie zjawiska będą miały miejsce w tych obszarach w wyniku automatyzacji i cyfryzacji ( a więc na wystąpienie jakich zjawisk warto się będzie przygotować). Analizy te pozwolą na wypracowanie indywidualnych strategii dla każdego z wybranych obszarów pogłębionych. „Obszar procesów rozwojowych w zakresie internetu i technologii IT” będzie poszukiwaniem kluczowych wariantów rozwoju tego obszaru.
Integracja powstałych raportów i wyłonienie powtarzających się opcji scenariuszowych i zjawisk pozwoli na wypracowanie finalnego produktu projektu czyli Agendy Odporności Cyfrowej do roku 2040. Rozumiemy przez nią zbiór różnego typu inicjatyw, idei projektowych przygotowujących z jednej strony zarówno liderów politycznych jak i całe społeczeństwo do procesów nieuchronnych przemian związanych z dynamiką cyfryzacji a z drugiej – budujących rodzimą alternatywę i elastyczność oraz przestrzenie i sposoby wykorzystania polskich potencjałów rozwojowych.

Etapy projektu w sensie metodycznym:

1. Badania własne, gromadzenie i przetwarzanie danych
   Kluczowym elementem tego etapu będzie przygotowanie mapy dostępnej i aktualnej wiedzy z zakresu perspektyw rozwojowych technologii cyfrowych jak również z czterech pozostałych obszarów pogłębionych. W oparciu o mapę wiedzy zostaną zaprojektowane badania własne i proces poszukiwania materiałów zastanych. Równolegle do tego procesu budowana będzie baza ekspertów zapraszanych od udziału w dalszych pracach. Kompletowany będzie również zespół badawczy.
2. Budowa map trendów i niepewności i ich integracja
   W oparciu o zgromadzony materiał empiryczny zostaną przygotowane mapy trendów i niepewności stanowiące element procesu budowy scenariuszy. Należało wyodrębnić ten etap z uwagi na konieczność analiz w pięciu obszarach pogłębionych. Przyjęta na tym etapie metoda pracy pozwoli na znaczące oszczędności czasu i środków na kolejnych etapach prac (gdyż wczesne dostrzeżenie wspólnych niepewności pozwali na integrację i standaryzację części scenariuszy już na wstępnym etapie). W innym przypadku proces ten musiałby być powtórzony pięciokrotnie przy nikłej jego efektywności i bez możności standaryzacji. Na tym etapie rozpocznie się także budowa trwalszych zespołów eksperckich w zakresie pogłębianych obszarów badawczych. Prace na tym etapie prowadzone będą w formie warsztatów oraz warsztatów on-line.
3. Budowa scenariuszy rozwoju dla pięciu obszarów pogłębionych
   Ten – kluczowy dla projektu etap – zostanie przeprowadzony także w formie warsztatów eksperckich, konsultacji i ekspertyz przy wykorzystaniu specjalistycznego oprogramowania planistycznego. Nie zmniejsza to jednak pracochłonności prac, gdyż zebrane we wcześniejszym etapie dane będą musiały być zagregowane pod kątem potencjalnych stanów końcowych co przy złożoności przyprowadzonych w tym projekcie analiz jest wyzwaniem intelektualnym i wymaga szeregu konsultacji także z ekspertami zewnętrznymi.
4. Synteza scenariuszy z obszarów pogłębionych i budowa zbiorczej agendy strategicznej
   Synteza scenariuszy i kluczowych wykrytych zjawisk nie jest ich sumą lecz nową jakością, w której konstruowane są swojego rodzaju „metascenariusze” integrujące wykryte zjawiska z równym nasileniem co wynika z postulatu „nakładania się na siebie” zjawisk i procesów traktowanych odrębnie. Wariantowanie występowania danych zjawisk w poszczególnych scenariuszach obszarów pogłębionych wywoła zjawisko „metaniepewności”, które będą bazą do dalszych strategicznych dociekań i analiz. Na tej bazie zostaną wypracowane proporcje celów strategicznych, priorytetów oraz działań i zjawisk. Na bazie prac tego etapu powstanie wstępna wersja Agendy Odporności Cyfrowej. Tego rodzaju bezprecedensowe podejście wymaga szerszej refleksji metodycznej. Prace tego typu zostaną także przeprowadzone na tym etapie projektu. Warto w tym miejscu wspomnieć o założonym czasookresie projektu jakim jest rok 2040. Jak się wydaje jest to perspektywa optymalna dla ustalenia wystąpienia omawianych zjawisk i przygotowania skutecznych działań naprawczych lub wzmacniających procesy rozwojowe.

Konsultacje i upowszechnienie wyników badań
Na tym etapie syntetyczne wyniki prac przedstawianie będą szerokiemu gronu ekspertów i interesariuszy celem zebrania opinii, krytyki i polemik wpływających na ostateczny kształt przygotowanego materiału. Na tym etapie także dokonana zostanie recenzja powstałych materiałów i ich publikacja. Debaty nad powstałym materiałem przyczynią się do popularyzacji planowania scenariuszowego w środowiskach naukowych dzięki czemu możliwe będzie powszechne stosowanie tej metody w działalności naukowej między innymi jako wsparcie procesu wyboru kierunków i tematów prac badawczych.

Projekt – przez swój interdyscyplinarny charakter – jest wyzwaniem pod względem organizacyjnym i logistycznym. Konieczność zaangażowania wielu ekspertów z różnych dziedzin oraz budowa sprawnego systemu wymiany informacji stanowi szczególne wyzwanie dla organizatorów.
Realizacja tego przedsięwzięcia przy stosunkowo niewielkim budżecie stanie się możliwa dzięki rozłożeniu w czasie prac i działań badawczo-analitycznych oraz dzięki zastosowaniu specjalistycznego oprogramowania, którego koszty licencji przewidziano w projekcie. Nie zmienia to faktu, że rzeczone oprogramowanie gwarantuje jedynie wsparcie do systemowych procesów analitycznych i intelektualnych wynikających z samej metodyki badawczej.

Perspektywy projektu
Niniejsze przedsięwzięcie w przypadku jego powodzenia stanowi początkowy etap procesu budowy systemu strategicznego zarządzania w obszarze cyfryzacji przy wykorzystaniu narzędzi predykcyjnych. Poruszone w nim kwestie będą być może wymagały dalszych pogłębionych prac analitycznych realizowanych w ramach sieci współpracy różnych merytorycznych instytucji. Budowa tego rodzaju sieci współpracy w ramach zintegrowanego procesu zarządzania przyszłością stanowi dodatkowy niezwykle cenny walor tego przedsięwzięcia. Sama agenda może także wpłynąć na standaryzację procesów planistycznych tworząc zdecentralizowany system zarządzania wiedzą o przyszłości nie tylko w obszarze szerokorozumianego IT ale i wszelkich innych dziedzinach aktywności ze szczególnym uwzględnieniem tych, w których budowa polityki konkurencyjności jest nieodzowna.